Nhắc đến thời bao cấp, có lẽ ai cũng sẽ bùi ngùi nghĩ ngay tới những bát cơm độn khoai, sắn quanh năm. Hồi ấy, đa số người dân Việt Nam còn đói khổ…
Thời bao cấp đi đã qua cách đây hơn 40 năm nhưng những hình ảnh về dòng người chen chúc, chật vật xếp hàng chờ mua thực phẩm với quyển sổ lương thực, tờ tem phiếu trên tay thật khó quên. Đối với thế hệ 7x, 8x đã từng trải qua thời kỳ bao cấp, hình ảnh những bữa cơm thường chỉ có cơm độn và rau muống chấm tương dường như đã trở thành “nỗi ám ảnh”. Thiếu gạo, người ta độn bất cứ thứ lương thực nào khác trong nhà có được vào mỗi bữa cơm để mong no bữa, sống qua ngày.
Đôi khi, nhà gần hết gạo, nồi cơm độn trớ trêu đến mức cơm chỉ còn vài hạt dính xung quanh khoai, sắn hoặc lúc được vụ ngô thì nồi cơm lại gần như chỉ có một màu vàng. Thường người miền núi hay ăn cơm độn sắn, còn dân đồng bằng lại quanh năm quen ăn cơm độn ngô, khoai.
Cơm độn ngô là món ăn thường xuyên của người dân vùng đồng bằng
Cơm độn khoai, sắn thường ngọt, bùi và cho vị ngon nhất. Vào vụ khoai, sắn, đa số mọi nhà thường phơi khô những loại lương thực ấy để cất đi dùng dần phòng lúc đói. Cơm độn ngô ăn lúc đầu lạ miệng, nhưng lại nhanh chán hơn. Có những lúc phải ăn liên tục mấy bữa cơm độn ngô mà thấy sợ và ngán ngẩm.
Một thời gian, người ta lại quen ăn cơm độn bột mì hay bobo, do Trung Quốc và Liên Xô viện trợ. Để nấu cơm độn mì, các bà, các mẹ thường cho một đám bột mì lên chiếc mâm nhôm hay mâm gỗ, rồi một tay cầm bát nước, một tay vẩy nước, cho từng đám bột dính vào nhau như những hạt gạo méo mó. Khi nồi cơm cạn săm sắp nước, các bà sẽ vẩy đám bột mì hạt ấy vào và ghế nhẹ nồi cơm, đậy vung lại chờ chín.
Độn hạt bo bo hay ngô răng ngựa, thì phải ngâm nước nửa buổi, rồi đun sôi nhiều giờ cho chúng nở ra, mềm bớt. Khi nồi nấu chỉ còn săm sắp nước, mới cho gạo vào nấu tiếp với hạt. Nồi cạn nước thì đem vần kỹ. Thế mà cơm độn bo bo cứ ăn như thế nào, thì thải ra như thế ấy…
Cơm độn chỉ ăn vài bữa đầu thì ngon vì lạ miệng, nhưng ăn nhiều thì thành “nỗi sợ” của mỗi người. Cơm độn chính là ký ức khó quên nhất của những người đã từng sống ở thời bao cấp. Cho đến bây giờ, khi nhắc về những năm tháng gian khó ấy, hương vị cơm độn như vẫn còn đâu đây với những người từng trải…
