Lý thú câu chuyện về "sự ra đời" của những tờ tiền giấy đầu tiên

Trong lịch sử Việt Nam, Hồ Quý Ly là người đầu tiên có sáng kiến i̼n̼ ̼t̼i̼ề̼n̼ giấy. Về sau, thời thuộc Pháp, dù các loại t̼i̼ề̼n̼ của Pháp đang từng bước thống lĩnh trên thị trường, có thời kỳ những người làm ̼c̼á̼c̼h̼ ̼m̼ạ̼n̼g̼ Việt Nam cũng b̼í̼ ̼m̼ậ̼t̼ tổ chức i̼n̼ ̼t̼i̼ề̼n̼!

Các họa sĩ ưu tú nhất đã được Chính phủ mời tham gia vào công việc v̼ẽ̼ ̼t̼i̼ề̼n̼. Nhân chứng là họa sĩ Mai Văn Hiến có kể lại những ngày đầu tiên này với nhiều chi tiết thú vị, cảm động:

“Ngày ấy Trung ương triệu tập về Thủ đô 20 họa sĩ và thợ vẽ, chia làm 4 nhóm. Nhóm của họa sĩ Nguyễn Huyến v̼ẽ̼ ̼t̼ờ̼ ̼b̼ạ̼c̼ ̼100 đồng. Nhóm họa sĩ Nguyễn Văn Khanh vẽ tờ 20 đ̼ồ̼n̼g̼. Nhóm của họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung vẽ tờ 10 đ̼ồ̼n̼g̼. Nhóm của họa sĩ Mai Văn Hiến vẽ tờ 5 đ̼ồ̼n̼g̼…

Ông Mai Văn Hiến, người họa sĩ vẽ g̼i̼ấ̼y̼ ̼b̼ạ̼c̼ ̼5̼ ̼đ̼ồ̼n̼g̼

Chúng tôi được Chính phủ lâm thời giao nhiệm vụ v̼ẽ̼ ̼t̼ờ̼ ̼m̼ẫ̼u̼ ̼g̼i̼ấ̼y̼ ̼b̼ạ̼c̼ của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào tháng 10.1945. Ông Phạm Văn Đồng – Bộ trưởng Bộ Tài chính lúc đó và ông Phạm Quang Chức trực tiếp phụ trách việc v̼ẽ̼ và in ̼t̼ờ̼ ̼g̼i̼ấ̼y̼ ̼b̼ạ̼c̼.

Công việc rất khẩn trương và phải được giữ tuyệt đối b̼í̼ ̼m̼ậ̼t̼. Cả bốn tổ đều tập trung vẽ ở hành lang bên trong Tổng Nha n̼g̼â̼n̼ ̼k̼h̼ố̼ ̼c̼ũ̼ (nay là trụ sở Sở Thương mại Hà Nội) số 10 phố Lê Lai, ngay bên cạnh phòng làm việc của ông Phạm Văn Đồng.

Theo sự phân công của tổ chức, mỗi họa sẽ phác thảo một mẫu để chọn lọc, trình duyệt sau đó mới vẽ chính thức. Tôi vẽ mẫu giấy 5 đ̼ồ̼n̼g̼ và chọn hình một anh công nhân lực lưỡng đang quai búa rèn sắt trên đe. Bí mật cùng anh Nguyễn Đỗ Cung xuống phân xưởng cơ khí nhà ga Hàng Cỏ, chúng tôi quan sát anh em công nhân làm việc.

Ở đó, tôi chọn được mẫu hình mong muốn. Vẽ g̼i̼ấ̼y̼ ̼b̼ạ̼c̼, hồi ấy tất cả đều phải làm bằng tay với dụng cụ thô sơ như bút chì, hòn tẩy, bút sắt, bút lông, mực nho, thước kẻ, com-pa… Mẫu g̼i̼ấ̼y̼ ̼b̼ạ̼c̼ phải vẽ to ít nhất gấp 4 lần tờ g̼i̼ấ̼y̼ ̼b̼ạ̼c̼ thật để khi thu nhỏ nét vẽ mới được tinh vi.

Chúng tôi làm việc say sưa suốt ngày đêm. Tất cả đều miệt mài và im lặng. Ông Phạm Văn Đồng thường đến xem anh em làm việc và lần nào cũng có những lời động viên rất thấm thía. Một hôm đúng giữa trưa thì ông đến:

– Anh em làm việc như thế này thì ăn cơm ở đâu? Ông hỏi.

– Sau mỗi buổi, ai về nhà nấy ăn cơm rồi đến làm việc. Tôi đáp.

– Thế thì không được. Phải tổ chức ăn cơm tại nơi làm việc, nghỉ ngơi tại đó rồi tiếp tục vẽ thì mới bảo đảm được sức khỏe và rút ngắn được thời gian làm việc.

Hồ Chủ tịch là người đã thúc đẩy việc sản xuất những đồng tiền giấy đầu tiên
Thế là ngày hôm sau, bữa ăn trưa và chiều của anh em được tổ chức ngay trong nhà số 10 Lê Lai. Một hôm khác ông Phạm Văn Đồng lại hỏi:

– Có cách nào cho anh em vẽ nhanh hơn không? Ông Cụ (tức Bác Hồ) nhắc ghê lắm đấy và dặn anh em hết sức cố gắng.

Chúng tôi rất cảm động. Phát hiện ở sở vẽ bản đồ Đà lạt có những bác thợ rất thạo vẽ những đường nét tỉ mỉ, chúng tôi đề xuất với Chính phủ mời số này tham gia. Chỉ mấy ngày sau, 4 bác thợ đã ra Hà Nội và bắt tay vào việc ngay.

Công việc từ đây nhanh hơn. Tuy vậy chúng tôi vẫn sốt ruột, nhất là khi ra phố thấy bọn Tàu Tưởng n̼g̼ạ̼o̼ ̼m̼ạ̼n̼,̼ ̼n̼g̼h̼ê̼n̼h̼ ̼n̼g̼a̼n̼g̼ tung vào lưu thông không biết bao nhiêu là tiền Quan kim, Quốc tệ để vơ vét lương thực thực phẩm, hàng hóa của ta bằng t̼ỉ̼ ̼g̼i̼á̼ ép buộc.

Liên tưởng tới Hịch tướng sĩ của Trần Hưng Đạo, tôi nghĩ thầm: “Phải chẳng vẽ mẫu giấy bạc Việt Nam lúc này cũng là lúc “s̼á̼t̼ Thát”?

Lại một đêm, gần 12 giờ, thấy đèn còn sáng, ông Phạm Văn Đồng vào xem tôi và anh Nguyễn Đỗ Cung vẽ. Ông hỏi chúng tôi về chỗ ngủ của anh em họa sĩ trong những đêm phải làm việc khuya và cho biết Bác Hồ rất quan tâm đến công việc anh em đang làm. Ông nói: “Đêm đã khuya, hai anh lên ngủ với tôi”. Đêm đó, chúng tôi ngủ tại phòng làm việc của ông Phạm Văn Đồng.

Khi tờ giấy bạc 5 đ̼ồ̼n̼g̼ hoàn thành thì mọi điều kiện in ấn cũng chuẩn bị xong. Cầm tờ giấy bạc 5 đ̼ồ̼n̼g̼ vừa in thử, tôi bồi hồi xúc động. Nước Việt Nam độc lập và dân chủ từ nay đã có đ̼ồ̼n̼g̼ ̼t̼i̼ề̼n̼ của mình rồi. Sau đó, các mẫu giấy bạc 10 đ̼ồ̼n̼g̼, 20 đ̼ồ̼n̼g̼ và 100 đ̼ồ̼n̼g̼ cũng xong và đưa đi in”.